Abstrakt
Artykuł analizuje kluczowe bariery instytucjonalne i prawne, które ograniczają rozwój innowacyjnych startupów w Polsce. Zidentyfikowano przeszkody związane z niedojrzałością instytucjonalną, nieadekwatnością form prawnych oraz systemem składkowym. Szczególną uwagę poświęcono utrudnionej współpracy startupów z sektorem publicznym i braku elastycznych trybów zamówień publicznych. Na podstawie analizy przedstawiono propozycje reform: uproszczenia przepisów, stworzenia mechanizmów ochrony know-how oraz wdrożenia modeli takich jak Partnerstwo Innowacyjne i PCP. Celem artykułu jest wskazanie potrzeby systemowej zmiany, niezbędnej do wsparcia innowacyjnej przedsiębiorczości w Polsce.
Wprowadzenie
Problemy instytucjonalno-prawne
Po pierwsze, nadal zbyt cienka jest struktura instytucji finansowych wyspecjalizowanych w obsłudze projektów startupowych, szczególnie tych na wczesnym etapie rozwoju (seed capital, pre-seed). Po drugie, kluczową przeszkodą jest niedostosowanie polskiego systemu organizacyjno-prawnego do potrzeb innowacyjnej przedsiębiorczości. Startupy działają w warunkach dużej niepewności, gdzie – jak wskazuje Steve Blank – statystyczny innowator w USA może przeżyć nawet dziesięć niepowodzeń, zanim odniesie sukces (Blank & Dorf, 2020). W takim otoczeniu niezbędne są rozwiązania, które umożliwią nie tylko szybkie i tanie zakładanie, ale również wygaszanie działalności gospodarczej w przypadku niepowodzenia.
Tymczasem najpopularniejsza forma prawna startupów w Polsce, czyli spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, choć relatywnie łatwa do założenia, wiąże się z bardzo złożoną i kosztowną procedurą likwidacyjną. Nawet gdy firma nie ma zobowiązań, proces rozwiązania spółki może trwać wiele miesięcy i wymaga zaangażowania specjalistów (Głodek, 2020). Dodatkowo przedsiębiorcy obarczeni są obowiązkiem sprawozdawczym wobec wielu urzędów – KRS, ZUS, US – nierzadko duplikując informacje, które mogłyby być przetwarzane automatycznie w ramach zintegrowanych systemów państwowych (Lewandowski & Rachwał, 2022).
Niekorzystne regulacje składkowe i systemowe zniechęcenie do ryzyka
Inną barierą jest niezrozumiały system obciążeń składkowych. Przedsiębiorca będący jedynym udziałowcem w spółce z o.o. musi opłacać składkę zdrowotną niezależnie od tego, czy osiąga jakiekolwiek przychody. Co więcej, osoby posiadające udziały w wielu spółkach nieposiadających osobowości prawnej (np. spółkach jawnych) muszą odprowadzać składkę zdrowotną oddzielnie z każdej z nich. Taki model zniechęca np. właścicieli patentów do współpracy z kilkoma podmiotami jednocześnie, mimo że to właśnie dywersyfikacja ryzyka jest kluczowa dla sukcesu projektów technologicznych (Kozłowski, 2021).
Bariery finansowo-składkowe
W odpowiedzi na te wyzwania coraz częściej formułowany jest postulat ujednolicenia systemu ubezpieczeń społecznych dla przedsiębiorców – niezależnie od tego, czy działają w sektorze rolniczym, usługowym, przemysłowym, czy kreatywnym. Obecny dualizm między ZUS i KRUS nie tylko tworzy niesprawiedliwe przywileje, ale też zaburza konkurencję i komplikuje system (Mączyńska, 2021).
Rozwiązaniem mogłoby być wprowadzenie liniowej, uśrednionej składki dla wszystkich form przedsiębiorczości – niższej niż dla pracowników najemnych, ale obejmującej podstawowe zabezpieczenia zdrowotno-emerytalne. Przedsiębiorcy, podejmując ryzyko rynkowe, często nie mają gwarancji wynagrodzenia, a większość nadwyżek inwestują w rozwój firmy. Obciążanie ich składkami porównywalnymi do pracowników etatowych jest więc nieproporcjonalne wobec ich sytuacji (Sobolewski, 2022).
Aktywa jako element kapitału emerytalnego i sukcesja międzypokoleniowa
Warto również zauważyć, że przedsiębiorcy przed przejściem na emeryturę często posiadają znaczne aktywa: nieruchomości, maszyny, know-how, prawa własności intelektualnej czy udziały. Sprzedaż tych aktywów może stanowić istotne uzupełnienie ich przyszłego kapitału emerytalnego, redukując konieczność wysokich obciążeń składkowych w okresie aktywności zawodowej (Czapiński, 2023). Co więcej, umożliwienie im płynnego przekazywania firm młodszym pokoleniom, bez konieczności ich likwidacji z powodu obciążeń fiskalno-ubezpieczeniowych, sprzyjałoby rozwojowi trwałego modelu sukcesji biznesowej w Polsce – modelu, który wciąż jest słabo rozwinięty.
Zdecydowanie — problemy współpracy innowacyjnych startupów ze sferą publiczną są dobrze znane w Polsce i za granicą. Wynikają one głównie z konserwatywnego prawa zamówień publicznych, niskiej tolerancji na ryzyko oraz nieadekwatnych mechanizmów ochrony wartości intelektualnej.
Poniżej przedstawiam podstawowe problemy, a następnie propozycje realistycznych rozwiązań systemowych i operacyjnych.
Współpraca ze sferą publiczną
1. Brak ochrony know-how i POC w OPZ
• Startupy są często proszone o dostarczenie informacji, koncepcji lub prototypów (POC), które stają się elementem opisu przedmiotu zamówienia (OPZ).
• Potem przetarg wygrywa większy podmiot (często z lepszą zdolnością finansową), który realizuje rozwiązanie na bazie pomysłów startupu.
• Wszystko to odbywa się zgodnie z prawem, ale z pogwałceniem ducha uczciwości i innowacyjności.
2. Wysokie wymogi formalne
• Wymogi takie jak:
• wieloletnie referencje,
• zabezpieczenia finansowe,
• ISO i certyfikaty,
• długi czas realizacji
skutecznie eliminują startupy z rywalizacji.
3. Brak elastycznych trybów zakupowych
• Podstawowy tryb to przetarg nieograniczony – z natury nieprzystający do rozwiązań lub niskodojrzałych.
• Rzadko stosuje się tryby negocjacyjne (dialog konkurencyjny, partnerstwo innowacyjne).
4. Brak kompetencji po stronie zamawiających
• Instytucje publiczne często nie mają:
• kompetencji do oceny innowacyjności,
• zrozumienia technologii,
• gotowości na iteracyjne podejście (MVP → testy → wdrożenie).
Rekomendacje systemowe
1. Zastosowanie Partnerstwa Innowacyjnego
• Narzędzie przewidziane w prawie zamówień publicznych (PZP), które umożliwia zamawiającemu współtworzenie rozwiązania ze startupem, a potem jego zakup bez konieczności nowego przetargu.
• Mało stosowane, ale bardzo dobrze nadaje się do zakupu rozwiązań startupowych.
Co można zrobić:
→ Promować i szkolić w zakresie Partnerstwa Innowacyjnego w administracji publicznej i samorządach.
2. Zakupy przedkomercyjne (Pre-Commercial Procurement – PCP)
• Dopuszczone w UE jako forma finansowania rozwoju technologii, gdzie:
• ryzyko i korzyści są dzielone między startup i zamawiającego,
• nie prowadzi się od razu do wdrożenia, ale do testów i ewaluacji POC.
Co można zrobić:
→ Wdrożyć model PCP w Polsce szerzej (np. przez PARP, NCBiR lub resort cyfryzacji).
3. Ochrona własności intelektualnej w OPZ / NDA
• Stworzyć standardy NDA lub klauzul ochronnych, które:
• chronią know-how przekazywane do OPZ,
• określają prawo startupu do dalszego wykorzystania pomysłu.
Co można zrobić:
→ Ministerstwo Rozwoju może opublikować wzory OPZ z klauzulami ochrony POC.
4. Tryby z wolnej ręki i zapytania innowacyjne (wczesne dialogi rynkowe)
• Możliwość stosowania zapytań rynkowych przed przetargiem (dialog techniczny) – często ignorowana.
• Pozwala lepiej poznać możliwości rynku i skorzystać z unikalnych kompetencji startupów.
Co można zrobić:
→ Wprowadzić obowiązek przeprowadzenia dialogu technicznego przy projektach IT powyżej pewnego progu.
🔹 5. Stworzenie publicznych sandboxów technologicznych
• Jak np. „GovTech Sandbox” – przestrzeń testowa dla rozwiązań startupowych, gdzie można:
• przetestować prototyp bez formalnego przetargu,
• dopasować rozwiązanie do realiów administracji.
Co można zrobić:
→ Rozbudować programy typu GovTech Polska w kierunku rzeczywistego „testowania i skalowania” (nie tylko konkursu na pomysł).
🔹 6. Systemowe wsparcie po stronie Klauzule ochronne, NDA, partnerstwo innowacyjne
zamawiającego
• Powołanie w dużych instytucjach „oficera ds. innowacji” lub zespołu ds. współpracy z MŚP/startupami.
Podsumowanie
Innowacyjne startupy potrzebują elastycznego, przejrzystego i sprawiedliwego systemu instytucjonalno-prawnego. Polska, chcąc konkurować na globalnym rynku, musi zredukować biurokrację, uprościć obowiązki informacyjne, wprowadzić jednolite składki dla przedsiębiorców oraz stworzyć mechanizmy ułatwiające zamykanie projektów bez sukcesu. Bez tych zmian rozwój innowacyjnej gospodarki pozostanie na marginesie systemu, a przedsiębiorczość nadal będzie wyborem ryzykownym i kosztownym.
Mariusz Patey
Przypisy
1. Blank i Dorf (2020) zwracają uwagę, że w kulturze startupowej porażka jest częścią procesu – nawet 10 prób może być potrzebnych do osiągnięcia sukcesu.
2. Głodek (2020) analizuje problem likwidacji spółek jako istotny czynnik zniechęcający do zakładania działalności innowacyjnej.
3. Lewandowski i Rachwał (2022) wskazują na brak integracji systemów informacyjnych w administracji jako główną przyczynę duplikowania sprawozdań.
4. Kozłowski (2021) krytykuje system składek zdrowotnych jako szkodliwy dla współpracy innowatorów z małymi firmami.
5. Mączyńska (2021) postuluje zniesienie podziału KRUS-ZUS i utworzenie jednolitego systemu składkowego.
6. Czapiński (2023) argumentuje, że przedsiębiorcy budują kapitał emerytalny poprzez wartość aktywów firmy, co powinno być uwzględnione przy projektowaniu systemu ubezpieczeń społecznych.
7. Sobolewski (2022) opisuje różnice między sytuacją pracowników a przedsiębiorców i potrzebę zróżnicowanego podejścia do składek.
Bibliografia
Blank, S., & Dorf, B. (2020). The Startup Owner’s Manual: The Step-by-Step Guide for Building a Great Company. Wiley.
Czapiński, P. (2023). Akumulacja kapitału w MŚP jako alternatywa dla klasycznego systemu emerytalnego. Ekonomia i Zarządzanie Innowacjami, 15(2), 55–70.
Głodek, P. (2020). Bariery instytucjonalne i finansowe w rozwoju startupów w Polsce. Przedsiębiorczość i Zarządzanie, 21(1), 45–59.
Kozłowski, M. (2021). Opodatkowanie i oskładkowanie innowacyjnej przedsiębiorczości w Polsce – stan i postulaty zmian. Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej, 1367(7), 77–88.
Lewandowski, P., & Rachwał, T. (2022). Administracyjne i regulacyjne bariery rozwoju przedsiębiorczości w Polsce – analiza instytucjonalna. Studia Regionalne i Lokalne, 89(3), 35–52.
Mączyńska, E. (2021). Sprawiedliwość społeczna i efektywność gospodarcza: wyzwania dla systemów zabezpieczenia społecznego. Ekonomista, 5, 689–703.
Sobolewski, M. (2022). Przedsiębiorca a pracownik – asymetrie ryzyk i potrzeba nowego modelu składkowego. Polityka Społeczna, 49(6), 15–23.
